Każde ludzkie działanie tkwi we wnętrzu człowieka i prawie każde ma ekologiczny wymiar. Człowiek, w sposób świadomy lub nieświadomy, wpływa na otaczającą go przyrodę. Działalność człowieka w środowisku przyrodniczym datuje się od zarania dziejów. W miarę rozwoju człowieka, powstawania społeczeństw, zmian kulturowych, postępu techniki, siła oddziaływania człowieka na środowisko wzrastała i nadal wzrasta. Oczywiście jest to proces nieunikniony, zmiany są i nadal będą i to też będzie się wiązało z ingerencją w przyrodę. Problemem pozostaje jedynie to, w jaki sposób to nastąpi. Czy ludzie będą do tego przygotowani i czy nie dopuszczą do katastrofalnych zagrożeń. To, czy zdołają im podołać, zależy nie tylko od poziomu rzetelnej wiedzy na temat rzeczywistych przyczyn zagrożeń oraz sposobów przeciwdziałania im, ale także od wrażliwości na problemy ekologiczne.
Aby lepiej zrozumieć temat zacznę od prostej definicji. Mimo iż pojęcie posiada szeroki zakres tematyczny, ja skupię się na najważniejszych jego aspektach. „Świadomość ekologiczna” to według mnie zależność pomiędzy społeczeństwem i jego gospodarczą działalnością a procesem degradacji środowiska przyrodniczego. Cytując słowa Piotra Glińskiego (świadomość ekologiczna) „odnosi się do różnorakich sytuacji poznawczych i stanów psychicznych. Wyróżnić można kilka poziomów tego typu świadomości” chcę zwrócić uwagę na wielkość poruszanego problemu oraz różnorodność koncepcji za pomocą, których można do niego podejść. Problematyka nie powinna być tylko swoistą obserwacją zmian, jakie zachodzą w świadomości ekologicznej społeczeństwa. Musi ona objąć również sferę związaną z relacją „człowiek- środowisko”. Najczęściej świadomość dzieli się ogólnie rzecz biorąc na indywidualną i społeczną. W zależności czy przedstawia się jej jednostkowy, czy też ponadjednostkowy wymiar. Obydwie zaś posiadają wymiar realny, czyli świadomość ekologiczna faktycznie istniejąca w społeczeństwie oraz wymiar idealny, świadomość, jaką byśmy chcieli, aby posiadało społeczeństwo.
Nawiązując rozpocznę analizę poziomu tejże świadomości w grupie społecznej, jaką jest młodzież. Należałoby się zastanowić, czym dla młodego człowieka jest środowisko przyrodnicze. Jakie ma znaczenie i wartość. Jak dobrze zna pojęcie jakim jest kultura ekologiczna. Na stan świadomości ekologicznej składają się zarówno przekonania (sądy, opinie), jak i posiadana wiedza. O ile te pierwsze mogą być mniej czy bardziej „za” lub „przeciw”, sytuując się w którymś miejscu odpowiedniej skali, wiedza jest zbiorem neutralnych informacji. Jednakże właśnie wiedza lub niewiedza często przesądza o treści przekonań.
Dlatego też istotnym czynnikiem, który może zasadniczo wpłynąć na poziom świadomości ekologicznej młodzieży, jest przeprowadzanie od najmłodszych klas w sposób regularny odpowiednich programów edukacyjnych w szkołach. Zajęcia takie powinny nie tylko kształtować w uczniach potrzebę dbania o środowisko, ale zachęcać do czynnego działania, do podejmowania własnych inicjatyw oraz do poszerzania wiedzy o środowisku, przyrodzie i ich ochronie. Formalnie edukacja ekologiczna jest obecna w systemie kształcenia ( Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dn. 26 lutego 2002 r.) w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, wprowadza edukację ekologiczną w postaci oddzielnej ścieżki edukacyjnej o charakterze wychowawczo-dydaktycznym począwszy od II etapu edukacyjnego (klasy IV-VI). Jednakże różnie przekłada się to na realia.
A w doborze metod edukacji ekologicznej powinno się przestrzegać zasady, aby nie tylko przekazywać suche informacje, ale przede wszystkim kształtować sumienie i wrażliwość na otaczające środowisko przyrodnicze.
Aby dowiedzieć się jak naprawdę kształtuje się poziom wiedzy o środowisku wśród ludzi młodych trzeba sięgnąć do badań przeprowadzonych w naszym województwie jak również na terenie całego kraju. Z tych kolei dowiadujemy się, czym kieruje się młodzież działając na rzecz ochrony środowiska. Jak można ją podzielić ze względu na stan wiedzy jaką posiada (świadomość ekologiczną). A także dokonać odpowiednich spostrzeżeń, co do kultury ekologicznej badanej grupy społecznej.
Okazuje się, iż młodzież najczęściej zmotywowana jest wewnętrzną potrzebą ochrony tego, co ją otacza. Aczkolwiek nie stawia ona wartości ekologicznej na pierwszym miejscu traktując środowisko naturalne jako miejsce wypoczynku, ucieczkę od codzienności. Badani uczniowie dysponują dość dużym zasobem wiedzy na temat przyrody i znacznie większym wiedzy na temat ekologii. Większość młodych ludzi wprawnie posługuje się tak złożonymi kategoriami jak „rozwój zrównoważony” lub recykling.
Jednakże, mimo iż z jednej strony dla większości respondentów przyroda jest wartością odczuwaną, wobec której ma się powinności moralne, tj. jej ochronę, z drugiej zaś dla znacznej liczby młodzieży nie jest wartością uznawaną. Ponad 22% badanych nie wyraziło zainteresowania problematyką ochrony środowiska.
Badania dostarczyły też istotnych wniosków, co do świadomości młodzieży odnośnie roli, jaką może pełnić w poprawie stanu środowiska. Niestety większość młodych respondentów nie zdaje sobie sprawy, że swoim działaniem może przyczynić się do poprawy stanu przyrody. Młodzi zauważają problem, ale nie identyfikują się z nim, nie czują bezpośredniego związku pomiędzy ich działaniem a stanem środowiska naturalnego. Badania wykazały, że większość ankietowanej młodzieży przenosi ciężar odpowiedzialności za problem na inne instytucje. Rzeczywiste zainteresowanie problemem przeważa raczej po stronie zagrożeń związanych ze stanem środowiska niż w zakresie czynnego angażowania się w jego poprawę.
Trzeba jednak zauważyć, iż świadomość ekologiczna ma tendencje wzrostowe. Choć znajomość działalności ruchów proekologicznych nadal jest niska to jednak stan wiedzy jest większy niż w poprzednich latach. Wyniki ankiet przeprowadzanych na terenie naszego kraju wskazują, iż młodzież uważa przeprowadzane działania na rzecz ochrony środowiska za niedostateczne. Jednocześnie nie dostrzegając działań związanych z funkcjonowaniem społeczeństwa ekologicznego. Również połowa badanych młodych ludzi jest zdania, iż przyrodę powinno się szanować ze względów religijnych gdyż stworzył ją Bóg jednak można tu zauważyć paradoks, gdyż w innym kontekście uważają, że środowisko naturalne to część życia a nie świętość jak wcześniej deklarowali.
Analizując badania empiryczne można dojść do wniosków, że na ukształtowanie się świadomości ekologicznej młodzieży składa się wiele złożonych czynników. Niektóre wyniki mogą być wręcz zaskakujące. Młodzież zaprzecza, że dobra materialne są w życiu najważniejsze skłaniają się raczej do wypowiedzi, iż w życiu najważniejsze jest szczęście czy wykształcenie. Zaskoczyć może również pozytywny wynik dotyczący aktywnego spędzania czasu wolnego na łonie natury, za którym opowiada się większość ankietowanych. Wiedzę, jaką posiadają młodzi ludzie w zakresie ekologii trudno ujednolicić gdyż jej poziom jest bardzo zróżnicowany.
Młodzi ludzie są świadomi pogarszającego się stanu środowiska naturalnego oraz ciągłych zagrożeń, jakie towarzyszą postępowi cywilizacji. Są również przekonani, iż obecne działania na rzecz ochrony przyrody nie są współmierne do ogromnego problemu, jakim jest jej degradacja. Stąd też deklarują, że chętnie przeznaczyliby środki pieniężne na szczytny cel, jakim jest właśnie ochrona środowiska czy ekorozwój. Młodzież również chętnie bierze udział we wszystkich akcjach, jakie są związane z tym właśnie tematem.
“Niech nikomu się nie zdaje, że dla zachowania ludzkości wystarczy walczyć z zanieczyszczeniami, lepiej gospodarować zasobami Ziemi i powstrzymywać mnożenie się szkodliwych obszarów działalności ludzkiej! Kiedy choroba tkwi w sercu pacjenta, lekarz nie uleczy go nakładając na rany maści, które w tej sytuacji pełniłyby tylko funkcje placebo. Przyczyny naszych nieszczęść tkwią w naszych duszach(…) Po etapie techniki musimy teraz przebyć etap myśli, dopiero wtedy będziemy mogli mówić o prawdziwej cywilizacji” – słowa Jeana Dorsta bardzo dobitnie wskazują na te cechy, na które należy zwrócić uwagę chcąc zachować właściwą postawę wobec środowiska. To apel nie tylko do rozumu, lecz i do uczuć, nie tylko do “głowy”, lecz i do duszy, do serca, a więc do sumienia człowieka. Ale, do kogo należy głównie kierować takie apele? Kto powinien być odbiorcą takich treści? Oczywiście każdy bez wyjątku, lecz szczególnie ludzie młodzi. Oni to, bowiem w dużej mierze kształtują życie społeczne. Dlatego tak ważne jest wdrażanie nowych treści, właściwych nawyków i postaw. Kiedy młodzi ludzie zrozumieją i poznają mechanizmy powstawania pewnych zjawisk, będą mogli zapobiegać negatywnym zmianom zachodzącym w ich najbliższym otoczeniu. Dlatego tak ważną inwestycją w przyszłość i najlepszą szkołą ekologii jest budzenie w młodzieży wrażliwości na piękno i znaczenie przyrody.
Bibliografia:
Fudali I., Kultura ekologiczna młodzieży, Kielce 1997
Dorst J., Zanim zginie przyroda, Warszawa 1971
Kiełczewski D., Ekologia społeczna, Białystok 2001
Gliński P., Polscy Zieloni, Warszawa 1996
Hawken P., Przez zielone okulary, Warszawa 1996